Psikoteknik Nedir?

Çalışma psikolojisinin bir dalı olan psikoteknik değerlendirme, bireyin belirli bir işteki yeterliliğinin ortaya konması amacıyla, gerekli bedensel ve zihinsel özelliklerinin testler aracılığıyla ölçülmesidir. Başka bir deyişle psikoteknik değerlendirme, bireyin belirli bir işe uygun olup olmadığını anlamaya yönelik olarak tasarlanmış bir inceleme ve değerlendirme yöntemidir. Psikoteknik, fizyolojik ve psikolojik yöntemlerle çalışanı değerlendirir. Amacı bireyi elemek değil, yeteneklerine uygun işe yönlendirmek böylece meslek hastalıkları, iş kazaları ve uyumsuzlukları azaltmak, önlemektir.

Sürücülerde psikoteknik değerlendirmenin amaçları:

Bazı psikolojik yetersizlikleri nedeniyle trafikte tehlike yaratabilecek sürücülerin teşhis edilmesi,

Sürücülerin kendi kişisel sürücülük becerileri ve tutumlarına ilişkin farkındalıklarını arttırmak,

Trafik içinde seyahat eden halkı, tehlikeli sürücülerden korumak,

Uzun vadede, risk altındaki sürücülere, tutumlarını değiştirme şansı verecek rehabilitasyon programları oluşturarak, toplumun sürücülük kültürünü iyileştirmektir.

Sürücülerde Psikoteknik Değerlendirme:

Sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel özelliklerinin (algı, dikkat, hafıza, muhakeme vb.); psikomotor yetenek ve becerilerinin (tepki hızı, göz, el, ayak koordinasyonu vb.); tutum-davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin (risk alma, saldırganlık, sorumluluk, öz kontrol vb.) ölçülmesi ve sürücülük açısından uygunluğu-yeterliliği hakkında bir sonuca varılmasıdır.

Ülkemizde Psikoteknik Değerlendirmenin esasları ve uygulama biçimi Karayolları Trafik Yönetmeliği nin 79. Maddesi ve aynı yönetmelikte yer alan 4 Sayılı Cetvelle belirlenmiştir. Söz konusu cetvelde de belirtildiği üzere, Psikoteknik Değerlendirme:
"sürücülerin sahip oldukları güvenli araç kullanmalarını sağlayan zihinsel ve psikomotor yetenek düzeylerinin; bu yetenek alanlarında tanımlanan bilgisayar destekli testler aracılığıyla ölçülmesi" olarak tanımlanmıştır. Buna göre psikoteknik değerlendirme,
· 4 sayılı cetvelde belirtilen usul ve esaslara göre,
· Psikolog unvanına sahip kişilerce,
· Türkiye toplumu özelliklerine göre hazırlanmış norm çalışmasına sahip olan ve normları ilgili meslek kuruluşunca (Türk Psikologlar Derneği) onaylanmış olan testler kullanılarak,
· yine bu cetvelde tanımlanmış altyapı özelliklerine sahip, resmi ve özel kuruluşlar bünyesinde oluşturulan ve İl Sağlık Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş merkezlerde yapılır.

Trafik psikolojisi:

Trafik psikolojisinin başlangıcı, 1900’lerin başında Avrupa’da sürücü adaylarının değerlendirilmesine duyulan gereksinim sonucu uygulamalı psikolojinin bilgilerine dayanarak psikoteknik değerlendirmenin kuramsal ve uygulamalı olarak yaşama geçirilmesine dayanıyor. İlerleyen yıllar içinde ulaşımdaki her türlü profesyonel sürücülerin seçimine yönelik olarak psikometrik testlerin kullanıldığı, laboratuarların kurulduğu görülüyor.

Trafik psikolojisi her biri kendi içinde bir sistem olan 3 temel alt sistemin çevre, araç ve insanın hem birbirleriyle olan etkileşimini, hem de tek tek bu sistemleri inceler. Bu sistemlerden birinde ortaya çıkacak bir aksaklık bütün sistemi etkiler. Kendisiyle, çevreyle, araçla aynı anda ve sürekli olarak baş etmek zorunda olan insan da (ağırlıklı olarak sürücü) bu sistemin en önemli unsuru olarak, trafik psikolojisi içinde önemli yere sahiptir.

Bugün gelinen noktada; teknolojinin gelişmesi, araçların ve yolların daha güvenli hale gelmesi, güvenlik önlemleri ve denetimler, pek çok ülkede kazaları azaltsa bile trafik kazaları devam etmektedir. Bugün hala kazaların oluşmasında en büyük yüzdeye sahip olan ve değiştirilmesi en zor olan insan faktörüdür. İnsan faktörünün kazalarda oynadığı rolü belirlemek için yaptığı araştırma sonuçlarına dayanarak kazaları azaltacak çözüm önerileri oluşturmak trafik psikolojisinin temel konusudur.

Trafik psikologlarının hedef ve amaçlarına baktığımızda; 1- Güvenli sürücülük davranışının tanımlanması, 2- Trafik kurallarını ihlal etme, kazaya karışma nedenlerinin analizi, 3- Kural ihlal etmeyi alışkanlık haline getirenlerin güvenli sürücüler olarak yeniden kazanılması için verilmesi gereken destek. Tüm bunların sonucunda da trafik kültürü ve trafik güvenliği bilincinin gelişmesine katkıda bulunarak, trafik kazaları nedeniyle yaşanan zararları azaltmak olarak özetleyebiliriz.

Çalışma alanları ve araştırma konuları çok geniş bir yelpaze oluşturur. Sürücü yeteneklerinin değerlendirmesi psiko-teknik değerlendirme, risk alma eğilimi, kural ihlal etme eğilimi, sürücü tutum ve davranışları, sürücü davranışı geliştirmeye yönelik programlar hazırlama, kanun yapıcılara danışmanlık, gibi değişik alanlarda çalışmaktadırlar.

Ülkemizdeki uygulama: